Όρια και ψυχοθεραπεία : Βάζοντας όρια, "σπάζοντας" κανόνες ...
της Νίκης Ρωμανάκη *
Σύμφωνα με την θεωρία της συστημικής προσέγγισης η οικογένεια αποτελεί ένα σύστημα. Το σύστημα αυτό περιλαμβάνει κάθε ένα από τα μέλη της οικογένειας τα οποία μεταξύ τους δημιουργούν άλλα υποσυστήματα. Για παράδειγμα ένα υποσύστημα αποτελεί το ζευγάρι, ένα άλλο είναι οι γονείς και ένα τρίτο τα αδέρφια.
Η οικογένεια όπως και κάθε άλλο σύστημα για να λειτουργήσει είναι αναγκαίο να θεσπίσει κανόνες και όρια. Με αυτό τον τρόπο καταφέρνει να διαμορφώσει την ταυτότητα του και να διαφοροποιηθεί από τα άλλα συστήματα.
Όρια ενός συστήματος, είναι η νοητή γραμμή, ο κύκλος που περιβάλλει ένα σύστημα, η οποία νοητή γραμμή διαχωρίζει το σύστημα αυτό από ένα άλλο σύστημα, και από το υπερσύστημά του. (Barker, 1998).
Υπάρχουν οικογένειες με ανοικτά όρια που επιτρέπουν την εισροή πληροφορίας από τον έξω κόσμο καθώς και την εξωτερίκευση του συστήματος προς αυτόν. Αντίθετα οι οικογένειες με κλειστά όρια δεν επιτρέπουν την ανταλλαγή πληροφορίας.
Όσον αφορά στους κανόνες, αυτοί προκύπτουν με βάση τις εμπειρίες, τις αξίες, και την οικογενειακή ιστορία των συζύγων … Οι κανόνες αυτοί αφορούν τόσο το λειτουργικό κομμάτι της οικογένειας όσο και το αξιακό της. Είναι ρητοί ή άρρητοι, γραπτοί ή άγραφοι και ρυθμίζουν τη συμπεριφορά, τη στάση και την επικοινωνία των μελών. Μάλιστα παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών αλλά και στη λειτουργία του συστήματος της οικογένειας. Όσο τα μέλη της οικογένειας τηρούν αυτούς τους κανόνες το σύστημα βρίσκεται σε μια ισορροπία.
Τι συμβαίνει όμως όταν η ζωή μας φέρνει αντιμέτωπους με αυτούς τους κανόνες και τις αξίες βάσει των οποίων πορευόμαστε και έχουμε μάθει να αυτοπροσδιόριζομαστε ; Τι γίνεται όταν συνειδητοποιούμε ότι κάποιοι από τους κανόνες αυτούς είναι παρωχημένοι και δεν μπορούν πια να εφαρμοστούν στη ζωή μας έτσι όπως διαμορφώνεται στην πορεία του χρόνου; Τι γίνεται λοιπόν αν δεν μας ταιριάζουν πια;
Πιθανότατα μια τέτοια αμφισβήτηση μας φέρνει αντιμέτωπους με τον ίδιο μας τον εαυτό και κατά προέκταση με την οικογένεια μας. Η διαδικασία αυτή σε πολλές περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα επίπονη. Η εσωτερική και εξωτερική σύγκρουση προκαλεί αναταραχή και απειλείται η ισορροπία του συστήματος.
Σε αυτές τις περιπτώσεις συνήθως τα σύστημα – η οικογένεια – αναλαμβάνει πρωτοβουλία προσπαθώντας να διατηρήσει την ισορροπία. Κάθε οικογένεια έχει τους δικούς της τρόπους να το επιτύχει αυτό.
Η πίεση που ασκείται απο την οικογένεια στο άτομο που επιχειρεί να … ξεπεράσει τα όρια ή να αμφισβητήσει κανονες είναι έντονη. Τα αν κανείς θα υποκύψει ή όχι εξαρτάται από το βαθμό στον οποίο είναι διαφοροποιημένος από την οικογένεια του. Δηλαδή από το βαθμό στον οποίο έχει αντιληφθεί τον εαυτό του ως ξεχωριστό από το σύνολο της οικογένειας του.
Στη πράξη λοιπόν το πλήρωμα του χρόνου θα μας φέρει κάποια στιγμή αντιμέτωπους με τα όρια μας , τις αξίες μας αλλά και τους κανόνες με τους οποίους έχουμε μάθει να λειτουργούμε. Ορισμένες φορές μπορεί να νοιώσουμε ότι τα όρια μας είναι πολύ περιοριστικά, οι κανόνες μας ανεπίκαιροι και οι αξίες μας πολύ δεσμευτικές … Άλλες φορές πιθανότατα να νοιώσουμε ότι αυτοί οι κανόνες και τα όρια μας λειτουργούν προστατευτικά και είναι αναγκαία για να νιώθουμε ασφαλείς …
Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό να μπαίνουμε στη διαδικασία του επαναπροσδιορισμού . Οι κανόνες μπορούν να επαναδιατυπωθούν και τα όρια έχουν ελαστικότητα. Άλλωστε είναι χρήσιμα εφόσον εμείς αισθανόμαστε άνετα μέσα σε και με αυτά…
* Η Νίκη Ρωμανάκη είναι ψυχολόγος ψυχοθεραπεύτρια
Σύμφωνα με την θεωρία της συστημικής προσέγγισης η οικογένεια αποτελεί ένα σύστημα. Το σύστημα αυτό περιλαμβάνει κάθε ένα από τα μέλη της οικογένειας τα οποία μεταξύ τους δημιουργούν άλλα υποσυστήματα. Για παράδειγμα ένα υποσύστημα αποτελεί το ζευγάρι, ένα άλλο είναι οι γονείς και ένα τρίτο τα αδέρφια.
Η οικογένεια όπως και κάθε άλλο σύστημα για να λειτουργήσει είναι αναγκαίο να θεσπίσει κανόνες και όρια. Με αυτό τον τρόπο καταφέρνει να διαμορφώσει την ταυτότητα του και να διαφοροποιηθεί από τα άλλα συστήματα.
Όρια ενός συστήματος, είναι η νοητή γραμμή, ο κύκλος που περιβάλλει ένα σύστημα, η οποία νοητή γραμμή διαχωρίζει το σύστημα αυτό από ένα άλλο σύστημα, και από το υπερσύστημά του. (Barker, 1998).
Υπάρχουν οικογένειες με ανοικτά όρια που επιτρέπουν την εισροή πληροφορίας από τον έξω κόσμο καθώς και την εξωτερίκευση του συστήματος προς αυτόν. Αντίθετα οι οικογένειες με κλειστά όρια δεν επιτρέπουν την ανταλλαγή πληροφορίας.
Όσον αφορά στους κανόνες, αυτοί προκύπτουν με βάση τις εμπειρίες, τις αξίες, και την οικογενειακή ιστορία των συζύγων … Οι κανόνες αυτοί αφορούν τόσο το λειτουργικό κομμάτι της οικογένειας όσο και το αξιακό της. Είναι ρητοί ή άρρητοι, γραπτοί ή άγραφοι και ρυθμίζουν τη συμπεριφορά, τη στάση και την επικοινωνία των μελών. Μάλιστα παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών αλλά και στη λειτουργία του συστήματος της οικογένειας. Όσο τα μέλη της οικογένειας τηρούν αυτούς τους κανόνες το σύστημα βρίσκεται σε μια ισορροπία.
Τι συμβαίνει όμως όταν η ζωή μας φέρνει αντιμέτωπους με αυτούς τους κανόνες και τις αξίες βάσει των οποίων πορευόμαστε και έχουμε μάθει να αυτοπροσδιόριζομαστε ; Τι γίνεται όταν συνειδητοποιούμε ότι κάποιοι από τους κανόνες αυτούς είναι παρωχημένοι και δεν μπορούν πια να εφαρμοστούν στη ζωή μας έτσι όπως διαμορφώνεται στην πορεία του χρόνου; Τι γίνεται λοιπόν αν δεν μας ταιριάζουν πια;
Πιθανότατα μια τέτοια αμφισβήτηση μας φέρνει αντιμέτωπους με τον ίδιο μας τον εαυτό και κατά προέκταση με την οικογένεια μας. Η διαδικασία αυτή σε πολλές περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα επίπονη. Η εσωτερική και εξωτερική σύγκρουση προκαλεί αναταραχή και απειλείται η ισορροπία του συστήματος.
Σε αυτές τις περιπτώσεις συνήθως τα σύστημα – η οικογένεια – αναλαμβάνει πρωτοβουλία προσπαθώντας να διατηρήσει την ισορροπία. Κάθε οικογένεια έχει τους δικούς της τρόπους να το επιτύχει αυτό.
Η πίεση που ασκείται απο την οικογένεια στο άτομο που επιχειρεί να … ξεπεράσει τα όρια ή να αμφισβητήσει κανονες είναι έντονη. Τα αν κανείς θα υποκύψει ή όχι εξαρτάται από το βαθμό στον οποίο είναι διαφοροποιημένος από την οικογένεια του. Δηλαδή από το βαθμό στον οποίο έχει αντιληφθεί τον εαυτό του ως ξεχωριστό από το σύνολο της οικογένειας του.
Στη πράξη λοιπόν το πλήρωμα του χρόνου θα μας φέρει κάποια στιγμή αντιμέτωπους με τα όρια μας , τις αξίες μας αλλά και τους κανόνες με τους οποίους έχουμε μάθει να λειτουργούμε. Ορισμένες φορές μπορεί να νοιώσουμε ότι τα όρια μας είναι πολύ περιοριστικά, οι κανόνες μας ανεπίκαιροι και οι αξίες μας πολύ δεσμευτικές … Άλλες φορές πιθανότατα να νοιώσουμε ότι αυτοί οι κανόνες και τα όρια μας λειτουργούν προστατευτικά και είναι αναγκαία για να νιώθουμε ασφαλείς …
Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό να μπαίνουμε στη διαδικασία του επαναπροσδιορισμού . Οι κανόνες μπορούν να επαναδιατυπωθούν και τα όρια έχουν ελαστικότητα. Άλλωστε είναι χρήσιμα εφόσον εμείς αισθανόμαστε άνετα μέσα σε και με αυτά…
* Η Νίκη Ρωμανάκη είναι ψυχολόγος ψυχοθεραπεύτρια